Grodzisko i jezioro Zamkowisko w Ziemi Pirsna Dawna Ziemia Pirsna to kraj mityczny, owiany legendami. Wynika to z faktu, że wiedza nasza o tej ziemi jest niekompletna. Wiemy, że obejmowała część dzisiejszego powiatu kościerskiego i kartuskiego. Wchodziła w skład państwa książąt pomorskich. Trudno zlokalizować ośrodek władzy Ziemi Pirsna. Można jednak założyć, jak twierdzą niektórzy historycy, że centrum stanowiło grodzisko wyżynne nad jeziorem Zamkowisko, u którego podnóża jest ustawiona niniejsza tablica.

Ziemia Pirsna była zamieszkana od tysięcy lat. Świadczą o tym wykopaliska i cmentarzyska, które są dowodem, że już w czasach przed Chrystusem ziemie kaszubskie były zamieszkane przez różne plemiona. Potwierdzają to badania cmentarzyska w Uniradzach, które odbywały się już w XIX wieku. Jako pierwszy w 1881 na tym terenie pojawił się Gotfryd Ossowski. W okresie międzywojennym, najpierw prof. Kostrzewski, a potem w 1934 Jacek Delekta przeprowadzili badania, w wyniku których stwierdzono, że kurhany pochodzą z czasów wczesnego średniowiecza, odkryte groby są bogato wyposażone, a szczątki ludzkie zachowały się w doskonałym stanie. W czasie II wojny światowej dokumentacja wcześniejszych badań zaginęła. W 1966 L.J. Łuka przeprowadził badania ratunkowe i inwentaryzacyjne na terenie leśnictwa Uniradze, gdzie zidentyfikowano 605 kurhanów. Najnowsze badania prowadzone przez UW i Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, przyniosły rewelacje na skalę europejską, bo w pasie od Stężycy do Przewozu, na odcinku około 6km zidentyfikowano około 3000 kurhanów. Są one umieszczone w trzech koncentracjach. W pobliżu tych cmentarzysk położone są trzy grodziska: największe nad jez. Zamkowisko, drugie w pobliżu Borucina, a trzecie na przesmyku między jez. Ostrzyckim i Bukrzynem Dużym. W Pierszczewie w pobliżu Zamkowiska zostało odkryte cmentarzysko grobów skrzynkowych na tak zwanej Ptasiej Górze. Pojedyncze groby leżały w równoległych rzędach w zachodnio-wschodnim kierunku. Znaleziono tam groby z urnami. W jednym grobie zdarzały się po dwa naczynia. Z tego względu groby skrzynkowe nie były zbyt wielkie. Największa skrzynka miała wymiary 1 m długości i 0,5 m szerokości. W grobie oprócz kości znajdowały się: żelazne szczypce z kółkiem do zawieszenia oraz szpile z łabędzią szyją. W jednej z nich główka została wykonana z brązu . Cmentarzysko to pochodzi z przełomu epoki brązu i wczesnej epoki żelaza ( tj. z VII-VI wieku p.n.e). Na tej niezwykłej ziemi odkryto ślady występowania człowieka od okresu późnego brązu do wczesnego średniowiecza (od ok. 1000 p.n.e. do ok. 1100 n.e.). Po wielkości znaleziska można dojść do wniosku, że przed średniowieczem był to główny ośrodek osadniczy na tym terenie.

Pierwsze wzmianki o Ziemi Pirsna pochodzą XIII w. Zachował się dokument z 1284 r., w którym wymienia się nazwę Pirsna. W tym roku książę Mestwin II potwierdził swej siostrze stryjecznej Gertrudzie, córce Sambora II, nadanie jej przez ojca Ziemi Pirsna, w skład której wchodziły 22 miejscowości m.in.: Kościerzyna, Będomin, Grabowo, Gostomie, Szymbark, Uniradze, Czaple, Pierszczewko i Pierszczewo, gdzie znajdował się główny gród tej ziemi. Grodzisko mierzyło 64 kroki szerokości i 100 kroków długości. Warto wspomnieć, że leżało ono w centrum obszaru zamkniętego ze wszystkich stron łańcuchem jezior: Stężyckiego, Raduńskiego, Ostrzyckiego, Patulskiego i Dąbrowskiego. Jeziora stanowiły naturalną granicę zamykającą centrum osadnicze grodu Pirsna.

W 1311 r. Pierszczewo przyłączono do wójtostwa tczewskiego. W 1312 r. księżniczka Gertruda sprzedała Krzyżakom Ziemię Pirsna za 300 grzywien.

Przypuszcza się, że Pierszczewo za czasów książąt pomorskich było głównym punktem ziemi Pirsnej, nim jego miejsce zajęła Kościerzyna. Tam bowiem, gdzie dziś schodzą się granice Pierszczewa, Gołubia, Zgorzałego i Starych Czapli, tuż nad jeziorem Łąkim (obecnie Zamkowisko), znajduje się odosobniona wyniosłość, spadająca na około, stromo do łąk przyległych. Od strony jeziora spadzistość ta wynosi 100 stóp. U podnóża góry krzyżują się drogi wszystkich wyżej wymienionych miejscowości. Jeszcze dziś zowie się ten pagórek Zamkowisko (niem. Schlossberg).

Początek grodów słowiańskich notuje się dopiero od VII wieku n.e. O grodzie w Pierszczewie nie ma dowodów pisanych. Przypuszcza się ,że jego budowa rozpoczęła się we wczesnym średniowieczu, w okresie tzw. bezpaństwowości. Jeden z pierwszych badaczy słowiańszczyzny, podróżnik i kupiec Ibn Jacub z pochodzenia Arab, w X w n. e. pisał o słowiańskich grodach położonych nad Morzem Bałtyckim. Warunki do powstania grodu to wzniesienie otoczone wodą –jezioro, rzeka, bagna. Kształt takiego zamkowiska-grodu zazwyczaj był okrągły, owalny lub prostokątny. Otoczony wałem obronnym o grubości 4 metrów w formie skrzynkowej wypełnionej ziemią, a frontowa ściana z grubych belek , słupów stawianych pionowo. Takie wały ogradzały gród w łatwo dostępnych a przez to niebezpiecznych miejscach. Natomiast, gdzie woda otaczała wzniesienie grodu , takiego wału nie było lub istniało tylko ogrodzenie z grubych belek.

Dojazd do grodu zazwyczaj był jeden. Przy wjazdach do grodu był most zwodzony . Budowle wewnątrz grodu były różne, od chaotycznej, przez prostokątną do zabudowy rzędowej. Wszystko zależało od kwalifikacji i zdolności budowlanych szczepu. Budowle wewnątrz grodu były budowane zespołowo , a rzadko pojedynczo. Były stosunkowo małe o rozmiarach 4 x 5 m i wysokości 2 m z drewna tzw. okrąglaków lub drewna ciosanego. Zabudowania były lekko wgłębione w ziemię. Takie budowle również były budowane po za grodem tzw. podgrodzie. Wewnątrz grodu jak i po za nim znajdowała się spiżarnia, wgłębienie na śmieci oraz miejsce na ognisko, które służyło do przygotowywania pożywienia oraz do celów grzewczych. Studnia z wodą znajdowała się poza wałem grodu.